Janusz Korczak (właśc. Henryk Goldszmit)

22 VII 1878 lub 1879, Warszawa – 7 VIII 1942, obóz zagłady w Treblince

Pisarz, również znany pedagog i lekarz. Jego książki są czytane przez dzieci do dzisiaj. Twórca oryginalnego systemu pedagogicznego opartego na szacunku, zaufaniu i miłości do dziecka. W getcie warszawskim swoich wychowanków z Domu Sierot nie opuścił do samego końca, do wspólnej tragicznej śmierci.

Janusz Korczak urodził się w Warszawie, w zasymilowanej rodzinie żydowskiej. Został wychowany w polskiej kulturze, w duchu pozytywistycznych haseł pracy społecznej.
Kiedy był uczniem, nie lubił szkoły, ale interesował się literaturą, dużo czytał. W czasie studiów na Wydziale Lekarskim Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego rozpoczął pracę jako wychowawca na koloniach dla dzieci żydowskich. To doświadczenie zaowocowało dwiema książkami: Mośki, Joski, Srule (1910) i Józki, Jaśki i Franki (1911).

W latach 1905-1912 pracował jako pediatra w Szpitalu dla Dzieci im. Bersohnów i Baumanów. Wtedy postanowił poświęcić się pracy z dziećmi. Dom Sierot, w którym w 1912 roku objął funkcję dyrektora i prowadził go do końca, do roku 1942, stał się dla niego miejscem obserwacji pedagogicznych. W latach 1919-1936 pracował też na rzecz Naszego Domu, sierocińca dla dzieci polskich.

Janusz Korczak jest autorem około 30 książek i 1400 tekstów drukowanych. Jego pisarstwo cechują płynne granice między nurtem literackim a pedagogicznym. W uznaniu jego zasług literackich w 1937 roku otrzymał Złoty Wawrzyn Polskiej Akademii Literatury. Jego twórczość została przełożona na ponad 20 języków. Do najpoczytniejszych powieści dla dzieci należą: Król Maciuś Pierwszy, Bankructwo małego Dżeka, Kajtuś czarodziej.

Korczak pisał też książki dla dorosłych, głównie pedagogiczne. Nie ma w nich uniwersalnych recept wychowawczych. Twórczość Korczaka, niezależnie, czy są to prace pedagogiczne, czy utwory dla dzieci, jest wyjątkowym źródłem wiedzy o psychologii dziecka. Jego pedagogika była rewolucyjna na skalę polską: dzieci od małego były traktowane poważnie, uczyły się odpowiedzialności za swoje czyny i musiały radzić sobie z wolnością własnych wyborów oraz ich konsekwencjami.

W latach 1926 – 1930 Korczak prowadził gazetę dziecięcą Mały Przegląd. Była ona redagowana i pisana przez dzieci. Drukowano w niej dziecięce reportaże (autorstwa np. późniejszego pisarza Józef Hena czy filozofa Zygmunta Baumana, którzy byli wtedy małymi chłopcami).
Jego Pamiętnik i inne pisma z getta stanowi bogate, niezastąpione źródło autobiograficzne z całego życia, ale w szczególności z okresu zamknięcia w getcie, dnia powszedniego Domu Sierot. Powstawał przez trzy miesiące, między majem a sierpniem 1942 roku.

Ostatni wpis w pamiętniku nosi datę 4 sierpnia 1942 roku. Likwidacja Domu Sierot odbyła się dzień lub dwa dni później. Korczak wraz z wychowankami został wyprowadzony na Umschlagplatz, skąd zabrano ich w ostatnią podróż do Treblinki.

Władysław Szlengel, poeta więziony w getcie warszawskim, upamiętnił Janusza Korczaka w wierszu Kartka z dziennika akcji, datowanym na 10 VIII 1942 r. Jego losy stały się również tematem dwóch filmów fabularnych. W roku 1974 Aleksander Ford nakręcił film pt. Jest pan wolny, doktorze Korczak, a w roku 1990 Andrzej Wajda film pt. Korczak na podstawie scenariusza Agnieszki Holland. Główną rolę zagrał w nim Wojciech Pszoniak.
Imieniem Janusza Korczaka nazwano odkrytą w 1871 roku planetoidę 2163 z pasa asteroid okrążającego Słońce.

TWÓRCZOŚĆ

• Dzieci ulicy, 1901
• Koszałki Opałki, 1905
• Dziecko salonu, 1906
• Szkoła życia, 1908
• Mośki, Joski i Srule, 1910
• Józki, Jaśki i Franki, 1911
• Sława, 1912
• Bobo, 1914
• Momenty wychowawcze, 1924
• Jak kochać dziecko, tom I i II, 1920 i 1921
• O gazetce szkolnej, 1921
• Wstęp do Jędrzeja Śniadeckiego: Rozprawa o fizycznym wychowaniu dzieci, 1922
• Sam na sam z Bogiem (Modlitwy ludzi, którzy się nie modlą), 1921 (1922)
• Król Maciuś Pierwszy, 1923
• Król Maciuś na wyspie bezludnej, 1923 
• Bankructwo małego Dżeka, 1924
• Kiedy znów będę mały, 1925
• Bezwstydnie krótkie, 1926
• Feralny tydzień, 1927
• Prawo dziecka do szacunku, 1928
• Prawidła życia (pedagogika dla młodzieży i dorosłych), 1930
• Senat szaleńcow, 1930 (1931)
• Kajtuś Czarodziej, 1934
• Uparty chłopiec, 1937 (1938)
• Ludzie są dobrzy, 1938
• Trzy wyprawy Herszka, 1938
• Refleksje, 1938
• Pedagogika żartobliwa, 1939
• Pamiętnik (pisany od maja do sierpnia 1942, w rękopisie)

 Pamiętnik – fragmenty (AUDIO)

Bibliografia 

1) Barszczewska Ludwika, Milewicz Bolesław, Wspomnienia o Januszu Korczaku, Warszawa 1981 (seria Janusz Korczak. Źródła i studia pod red. Aleksandra Lewina, tom I).

2) Dębnicki Kazimierz, Korczak z bliska, Warszawa 1985.

3) Falkowska Maria, Rodowód Janusza Korczaka, w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, Warszawa, styczeń-marzec 1997, Nr 1/97 (181).

4) Janusz Korczak. Pisarz – wychowawca – myśliciel, Studia pod redakcją Hanny Kirchner, Warszawa 1997.

5) Korczak Janusz, Pamiętnik i inne pisma z getta, Warszawa 2012.

6) Mortkowicz-Olczakowa Hanna, Janusz Korczak, Warszawa 1961.

7) Olczak-Ronikier Joanna, Korczak. Próba biografii, Warszawa 2002.

8) Stachowicz Katarzyna, Wielkie biografie. Korczak, Warszawa 2012.

artykuły z Internetu

1) Batorski Przemysław, „Nie chciał opuścić dzieci nawet na minutę”. 80 lat temu Janusz Korczak poszedł na Umschlagplatz.

https://www.jhi.pl/artykuly/5-sierpnia-1942-janusz-korczak-idzie-z-dziecmi-na-umschlagplatz,5978, dostęp 12.09.2024

2) Janusz Korczak (autor: Culture.pl; źródło: PAP, oprac. KK).

https://culture.pl/pl/tworca/janusz-korczak, dostęp 12.09.2024

3) Janusz Korczak – Biografia.

https://muzeumtreblinka.eu/informacje/biografia/, dostęp 12.09.2024

4) Krzykowska Katarzyna, 80 lat temu Janusz Korczak oraz jego podopieczni zostali wywiezieni do obozu zagłady w Treblince.

https://dzieje.pl/wiadomosci/80-lat-temu-janusz-korczak-oraz-jego-podopieczni-zostali-wywiezieni-do-obozu-zaglady-w, dostęp 10.10.2024

(portal historyczny Muzeum Historii Polski)